Hirdaith, Yr

The daring and exciting story of the Welsh pioneers who settled in Patagonia, by a native of that country. The story mainly centres on the adventures of Edwin Cynrig Roberts, relying heavily on written evidence by him and others to portray the heroic story of creating the Welsh colony. First published in March 1999.

Review :
Edwin Cynrig Roberts, un o arloeswyr y Wladfa, yw prif gymeriad y stori hon. Serch hynny, mae’r gyfrol yn cynnwys llawer mwy na’i stori ef yn unig. Cawn rannu yng ngweledigaeth a brwdfrydedd y cynllunwyr cyntaf a’r ‘hen wladfawyr’ (aelodau’r mudo cychwynnol ar y Mimosa). Cawn hanes y blynyddoedd cynnar o brofedigaethau a brwydro – brwydro yn erbyn byd natur; yr Indiaid cynhenid; llywodraeth yr Ariannin, a’r brwydro ymhlith y mudwyr eu hunain, a hynny yn wyneb dadrithiad a siomedigaethau lu blynyddoedd cynnar y sefydlu ym Mhatagonia. Cawn hanes gosod sylfeini mwy sicr gan gynnwys dyfrhau’r tir ar gyfer amaethyddiaeth lwyddiannus a chlywed sut y tyfodd yr aneddiadau Cymreig o’r cychwyn cynnar ym Mhorth Madryn a Dyffryn Camwy i fannau eraill yn y dyffryn hwnnw, ynghyd â sefydliadau yn Sante Fe ac ar lannau’r afon Negro. Yn fwy na dim, mae’r gyfrol hon yn delio â phobl. Down wyneb yn wyneb â’r hyn oedd yn nodweddu’r bobl a’r berthynas a fodolai rhyngddynt. Mae’r hanes am ddatblygiad gwahanol garfanau o fewn y Wladfa yn hynod ddiddorol. Bu tipyn o anghydweld rhwng arweinyddiaeth y gwahanol grwpiau. Ond erys un peth yn gyson trwy’r blynyddoedd cynnar hyn, sef gweledigaeth a chenhadaeth Edwin Roberts. Roedd ei gariad at Gymru ac at y Gymraeg yn lliwio’r cyfan – i’r graddau efallai lle roedd yn ddall i realiti llawer sefyllfa – ac yn gynhaliaeth i’w optimistiaeth. Yr optimistiaeth honno fu, yn ei dro, yn gynhaliaeth i’w fywyd a’i fodolaeth. Dyma berson oedd bob amser yn gweld cyfle pan nad oedd eraill ond yn gweld anawsterau. O gofio iddo dreulio’r rhan helaethaf o’i fywyd dramor – yn Wisconsin yn gyntaf ac wedyn yn y Wladfa – mae’n eironig mewn un ffordd iddo farw pan oedd ar ymweliad â Chymru. Claddwyd ei weddillion yn Arfon, ond codwyd cofeb iddo yng Nghapel Moriah, Trelew, ym 1993 i nodi canmlwyddiant ei farwolaeth. Diolch i Elvey MacDonald am lunio cyfrol hardd a diddorol. Mae’r ysgrifennu bob amser yn ddifyr ac mae’r casgliad o luniau'n ychwanegu llawer at gyfoeth y llyfr. Mae’r mapiau hefyd yn gymorth mawr, er y byddai ambell ddaearyddwr yn dymuno gweld cynnwys mwy o fanylion am enwau lleoedd ac ati. Mae’r duedd hefyd i osod rhai eitemau mewn blychau yn gymorth er nad yw’r dewis o brint a lliw gwahanol bob amser yn help i’r darllenydd. Yn fwy na dim, rhaid edmygu’r ymchwil fanwl a wnaed ar gyfer y gyfrol hon, a’r canlyniad yw fod yr awdur wedi llwyddo i gyfleu rhywfaint o’r cyffro a’r ing, y gobeithion a’r siomedigaethau, y weledigaeth a’r brwdfrydedd a nodweddodd y bobl hynny a fentrodd i’r Wladfa yn yr 1860au.