100 o Olygfeydd Hynod Cymru

Table of Contents:
1. Chwarel Maes Mawr, Llanfechell, a Marmor Môn 2. Mynydd Trysglwyn (Mynydd Parys) 3. Mynydd Bodafon 4. Ynys Lawd a Mynydd Twr 5. Ynys Llanddwyn 6. Tŵr Marcwis, Llanfair Pwllgwyngyll 7. Y Gogarth 8. Trwyn Talacre a’r Parlwr Du 9. Ogofâu Dyffryn Clwyd 10. Bryniau Clwyd a Dyffryn Clwyd 11. Bryn Trillyn, Mynydd Hiraethog 12. Ffos Anoddun, Betws-y-coed 13. Llyn Cowlyd a llynnoedd Geirionydd a Chrafnant 14. Chwarel y Penrhyn, Bethesda 15. Nant Ffrancon 16. Cwm Idwal 17. Yr Wyddfa a Chwm Dyli 18. Ardal Rhyd-ddu 19. Clogwyn Du’r Arddu a’r Clogwyn Coch 20. Moel Tryfan a Chwarel Alexandra 21. Trefor a Chwarel yr Eifl 22. Y Foel Gron, Mynytho 23. Nant Gadwen, Llanfaelrhys, a Mynydd y Rhiw 24. Mynydd Mawr ac Ynys Enlli 25. Y Graig Ddu, Morfa Bychan 26. Traeth Mawr ac afon Glaslyn 27. Y Moelwynion a Thanygrisiau 28. Dinas Brân a Chreigiau Eglwyseg 29. Morfa Harlech–Morfa Dyffryn 30. Bwlch Tyddiad a Rhinog Fawr 31. Gwynfynydd – Maes Aur Dolgellau 32. Llyn Tegid 33. Pistyll Rhaeadr 34. Bwlch y Groes a’r ddwy Aran 35. Cwm Cywarch 36. Dyffryn Mawddach a Foel Cynwch 37. Castell y Bere a Chraig yr Aderyn, Dyffryn Dysynni 38. Cadair Idris a Llyn Cau 39. Tal-y-llyn 40. Y Breiddin a’r bryniau cyfagos 41. Castell Coch, Y Trallwng 42. Trefaldwyn 43. Talerddig 44. Foel Fadian a Foel Esgair-y-llyn 45. Dylife a’r Ffrwd Fawr 46. Y Borth–Ynys-las a Chors Fochno 47. Cwm y Maes-mawr a Charn Owen 48. Pumlumon a Nant-y-moch 49. Cwm Ystwyth 50. Cwm Hir a’i abaty 51. Cwm Elan 52. Llynnoedd Teifi a’r Elenydd 53. Cors Caron 54. Creigiau Stanner 55. Cefn Hergest 56. Y Carneddau a Llanelwedd 57. Llanwrtyd a Bro’r Ffynhonnau Iachusol 58. Cwmtydu – Traeth Pen-y-graig 59. Traeth y Mwnt 60. Gwarchodfa Natur Corsydd Teifi 61. Dolaucothi 62. Merthyr Cynog a Mynydd Epynt 63. Garn Fawr a Phen-caer 64. Y Preselau a’u carnau 65. Llanfyrnach a’r Glog, Dyffryn Taf 66. Carn Llidi a Phentir y Sant 67. Harbwr Solfach 68. Traeth Niwgwl 69. Dyffryn Tywi: Dinefwr – Dryslwyn 70. Carreg Cennen – Llygad Llwchwr 71. Bannau Sir Gâr a Llyn y Fan Fach 72. Cwm Llwch a Bannau Brycheiniog 73. Dyffryn Ewias a Chwm-iou 74. Ysgyryd Fawr 75. Pen-y-Fâl a Chwm Wysg 76. Pen-twyn a Phontsticill 77. Pen-wyllt, Cwm Tawe 78. Dan yr Ogof: Canolfan Ogofâu Cenedlaethol Cymru 79. Craig Derwyddon a Phant-y-llyn 80. Cei Landshipping 81. Talacharn 82. Mynydd Llangyndeyrn a Chwm Gwendraeth Fach 83. Glofa Cynheidre 84. Ffos-las, Trimsaran 85. Sgwd Henryd – Nant Llech 86. Porth yr Ogof, Ystradfellte 87. Tirlithriadau’r Blaenau 88. Six Bells, Cwm Ebwy Fach 89. Mynydd Beili-glas – Craig y Llyn 90. Marian y Glais, Cwm Tawe 91. Ynysoedd Sgomer a Sgogwm 92. Pont y Creigiau – Pentir Sant Gofan 93. Rhosili 94. Cefn Bryn a Maen Ceti 95. Craig yr Hesg, Pontypridd 96. Mynydd y Garth a Chwm Taf 97. Allteuryn a Gwastadeddau Caldicot 98. Dwnrhefn ac arfordir Bro Morgannwg 99. Aberogwr 100. Creigiau Bendrick

Review :
Taith gerdded ledled Cymru a gynigir inni o fewn y llyfr hwn sydd yn dylunio a disgrifio cant o safleoedd o ddiddordeb hanesyddol arbennig. Cynhwysir llawer iawn o wybodaeth hanesyddol, ac mae gwybodaeth yr awdur yn eang ac yn drawiadol, a hynny mewn nifer o feysydd gwahanol fel archaeoleg, pensaernaeth a daeareg (maes, mae'n amlwg ddigon, y mae'r awdur yn feistr arbennig gan ei fod yn ddaearegwr proffesiynol). Llwyddodd hefyd i gynnwys cyfeiriadau at gymeriadau hanesyddol sydd o bwys lleol yn bennaf. Mae'r gwaith ymchwil cefndirol yn fanwl ac yn eang, a mynegir y cyfan mewn Cymraeg arbennig o raenus fydd yn apelio at groestoriad eang o ddarllenwyr. Mae'r astudiaeth yn addysgiadol, a chynhwysir tri neu bedwar o luniau hyfryd ar gyfer pob cofnod yn y llyfr. Daw ambell berl o wybodaeth ddiarffordd i'r golwg o fewn yr ysgrifau, a'r rhain fel arfer yn tarddu o wybodaeth arbenigol yr awdur o ddaearegwr a all gynnig esboniadau ynghylch elfennau o'r cyn-oesoedd a'r canrifoedd cynnar ar l Crist. Cawn wybod, er enghraifft, pam mae Chwarel y Penrhyn yn un o ryfeddodau pennaf gogledd Cymru, a pham yr adnabyddir Dan yr Ogof yng Nghwm Tawe fel Porth i ran o Annwfn, y lle diamser hwnnw sydd y tu hwnt i gyrraedd y rhan fwyaf o bobl. Er y cynhwysir nifer fawr o olygfeydd rhyfeddol o hardd, dywed yr awdur wrthym iddo eu dewis yn bennaf 'ar sail eu hynodrwydd, rhagor na'u harddwch naturiol, a'u hygerchedd'. Mae rhai o'r golygfeydd yn rhai enwog dros ben, fel chwarel y Penrhyn ym Methesda, yr Wyddfa, Llyn Tegid, Cadair Idris ac Abaty Cwmhir. Mae ambell enw newydd, llai cyfarwydd hefyd yn ymddangos. Nid esgeulusir yr un ardal, ond ceir nifer fawr o enghreifftiau o Sir Gaernarfon a Sir Feirionnydd. Darperir map o Gymru gydag allwedd i'r safleoedd a bortreadir yma. Dim ond un cofnod a neilltuir ar gyfer arfordir Ceredigion, sef y Borth, Ynys-las a Chors Fochno, er mor hyfryd yw'r golygfeydd lleol, a gellid fod wedi cynnwys rhai safleoedd hanesyddol o ardal Aberystwyth, Aberaeron, Llambed a Chaerfyrddin. Ond cynigir inni ysgrif afaelgar ar Warchodfa Natur Corsydd Teifi a gwaith mwyn ac aur enwog Dolaucothi. Ychydig o enghreifftiau hefyd a ddaw o ardaloedd diwydiannol cymoedd hen faes glo'r de. Nid oes unrhyw gofnod wedi'i neilltuo ar gyfer cymoedd ac ardaloedd Merthyr Tudful, Cwm Cynon a'r Rhondda, ond ceir disgrifiad hynod o ddiddorol o bentref glofaol a phwll glo Six Bells ger Abertyleri. Ceir erthygl ddiddorol yn ogystal ar Fynydd Beili-glas, Craig y Llyn, lle darperir gwybodaeth bwysig am lofa adnabyddus y Twr ger pentref diwydiannol Hirwaun yng Nghwm Cynon. Cefais flas anghyffredin yn darllen yr ysgrif ar Graig yr Hesg, Pontypridd, lle ceir ffotograffau hyfryd o afon Taf, chwarel Craig yr Hesg a'r gofgolofn enwog sydd ym Mharc Ynysangharad yn y dref honno i Evan a James James, y tad a'r mab a gyfansoddodd 'Hen Wlad fy Nhadau' ym 1856. Defnyddiol yw'r rhestr o'r termau daearegol a ddarperir yng nghefn y llyfr, amryw o'r rhain yn astrus ac yn lled anghyfarwydd i'r mwyafrif ohonom, ynghyd thabl o'r cyfnodau daearegol sydd yn ymestyn o'r oesoedd cyn-Gambriaidd dywedir wrthym fod creigiau hynaf oll y byd tua 4,000 miliwn o flynyddoedd oed hyd at y cyfnod cwaternaidd (1.8 miliwn o flynyddoedd yn l). Ond mae'n drueni na ddarperir unrhyw fath o fynegai i gynnwys y llyfr. Hyderaf y bydd cynnwys y gyfrol hon yn sbardun i'r darllenwyr i deithio drwy Gymru er mwyn gweld ac astudio'r ardaloedd a'r golygfeydd a bortreadir mor hyfryd yma. Dywed yr awdur wrthym iddo ddewis safleoedd sydd o fewn cyrraedd hwylus i'r mwyafrif ohonom. Hyfryd gweld bod copau clawr caled a meddal ar gael, a'r ddau am bris rhesymol hefyd. Gobeithio y bydd modd trosi'r gyfrol i'r Saesneg yn ogystal byddai marchnad dda ar ei chyfer, rwy'n siwr. J. Graham Jones Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatd Cyngor Llyfrau Cymru. It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council. -- Cyngor Llyfrau Cymru