Beirniadaeth Gyfansawdd - Fframwaith Cyflawn Beirniadaeth Lenyddol

A thorough analysis of the three-sided theory relating to the structure and art of literary criticism, namely the tongue, motive and expression, written by one of Wales's most original literary critics.

Review :
Yn dilyn y ddwy gyfrol ar Fawl sy’n dilladu’r esgyrn theori yn eu rhagymadroddion â thrafodaethau enghreifftiol o waith grwpiau o awduron penodol, dyma’r beirniad y tro yma yn aros â’i gariad cyntaf, theori. Ni raid iddo ymddiheuro am hynny, na minnau chwaith am fwynhau’r gyfrol hon, yn enwedig o gofio bod rhai o gyfrolau eraill yr Athro, Tair Rhamant Arthuraidd, yn bennaf oll, yn enghreifftio theori Tafod-Mynegiant ar waith. Ond heb y cyfryw enghreifftio’n bresennol yma, mae’n debyg na fydd y trafod athronyddol – yn ieithyddol, llên-strwythurol a diwinyddol – o’r herwydd at ddant pawb. ‘“Yn ôl at Geiriog! ddwedwn ni.”’ (36) Tafod a Mynegiant, a’r cyswllt rhyngddynt, sef Cymhelliad, sydd dan sylw. Ffrindiau (neu elynion) cyfarwydd yw’r rhain erbyn hyn, a chydnebydd yr awdur fod yma lawer o ailweithio, os nad ailgyflwyno syniadau. Ymgais at ganfod diweddglo taclus sydd yma, os nad adolygiad o waith blaenorol. Closure meddai’r seicdreiddiwr; ‘amser cau’r siop,’ meddai R. M. Jones (10). A thybiaf innau mai dechrau â’r gyfrol hon a gweithio’n ôl y bydd darllenwyr prif theorïwr y Gymraeg yn y dyfodol. Fodd bynnag, nid tin-droi yn ei unfan y mae’r Athro. Rhydd ei sylwadau ar feirniadaeth Farcsaidd, ynghyd â beirniadaeth ffeministaidd a threfedigaethol gyd-destun penodol i’r drafodaeth, a thrwy gyfeirio at fudiadau a beirniaid unigol diriaethir y drafodaeth. At hynny, datblygir yma ambell syniad y tu hwnt i drafodaethau blaenorol, megis yn achos cyn-dafodrwydd a chaffael iaith, llenddulliau a gwahuniaeth y canon. Gwerthfawrogais hefyd, er enghraifft, barodrwydd yr Athro i bwysleisio yma fod ‘Mynegiant . . . hyd yn oed yn newid Tafod’. (89) Ond i mi, a bydd yn rhaid i’r Athro faddau imi yma am wyro o’r strwythurol i’r cymdeithasol, y mae’r cyfryw addefiad yn codi’r cwestiwn, ai’r un Tafod sydd gan bawb. Nodir, er enghraifft, fod ‘pob traddodiad unigol, fel y Gymraeg, yn medru meithrin Tafod sy’n unigol.’ (224) Ond ai un Tafod yw gwahanol dafodau’r Gymraeg? Ie, o bosibl, ond pam? Pa sefydliadau, a pha fath o feirniaid a fu wrthi’n llywio barn y bobl? Difrïir écriture féminine, ond os oes modd i Dafod newid, ond yw Tafodau’n bosibl? Wedi’r cyfan, onid awgrymais na fydd y llyfr hwn at ddant pawb, neu’n hytrach at Dafod pawb? Ac os newid y mae Tafod, sut y digwydd hynny? Onid yw’n bosibl y cais rhai yn ein cymdeithas, ar draul eraill, reoli’r adnoddau Mynegiant, gan felly greu – yn ymwybodol neu’n anymwybodol – math arbennig o fyd-olwg cyffredin. ‘Pan dry argyhoeddiad yn sefydlog feddiannol tuag at themâu rheolaidd, try Deunydd Mynegiant yn Dafod. Pan dyf arferiad meddyliol yn ffordd o feddwl am fywyd, gellir sôn am feithrin Tafod Deunydd.’ (99) Cytunaf yn llwyr â’r theori, ond hwyrach fod angen dadansoddi cymdeithasol neu sosioieithyddol arnom er mwyn ei hesbonio. Ni olyga hynny, fodd bynnag, nad erys y fframwaith a gynigir yn y gyfrol hon yn werthfawr ar gyfer y fath ddadansoddi, yn enwedig o gofio mor amharod y mae’r rhelyw ohonom i ystyried yr hyn nad yw yn y golwg. Yn sicr, cefais flas ar ddarllen Beirniadaeth Gyfansawdd. Ond cyn tewi, dyma un gair arall wrth imi glywed drws siop R. M. Jones yn cau: diolch. Cau siop, ond nid cau meddwl. Procio, procio o hyd.