Llwyfannau Lleol

An interesting study of the nature of amateur dramatics in Wales during the 20th century, and its valuable contribution to promoting community culture and the Welsh language, comprising contributions tracing the history and development of the successful drama companies of Swansea, Aberdare, Llangefni, Felin-Fach and Cricieth. 53 black-and-white photographs.

Review :
Dyma gyfrol bwysig yn hanes y ddrama amatur yng Nghymru yn ystod y ganrif ddiwethaf. Mae Llwyfannau Lleol yn ddilyniant i gyfrol arbennig Hywel Teifi Edwards, Codi Llen, ac fel y noda’r golygydd, Hazel Walford Davies, awgryma Hywel Teifi Edwards y dylid llifoleuo ‘mannau perfformio’ y cymdeithasau drama hynny a wnaethant waith mor gynhyrfus yn ystod y ganrif. Yn y gyfrol cawn hanes datblygiad y theatrau, a rhai problemau, ond yn arbennig cawn ddarlun o’r llafur cariad diflino, yr ymroddiad a gyfrannwyd gan gyfeillion cymdeithas ddrama’r theatrau – heb gyfri’r gost. Cawn hefyd hanes colli diddordeb yn y gymdeithas ddrama a rhaglen y theatr, ac fe fu'n rhaid cau drysau mewn ambell fan wrth i’r bocs bach yn y gornel ddenu ac i theatrau mawr gael eu sefydlu yng Nghymru. Y mae’r gyfrol yn cynnwys erthyglau swmpus, a rhai yn cyflwyno tipyn o fanylder gan gyfranwyr profiadol o’r byd academaidd. Y mae’r ddwy erthygl gyntaf yn rhoi darlun o hanes yr hen ddramâu hyd at gyfnod diwedd y 50au a sylwadau ar neuaddau yn mynd ‘yn hanner gwag’. Y mae’r ail erthygl yn pwysleisio dylanwad theatr amatur mewn cymdeithas, a chawn sylwadau ar sefyllfa gyfoes y theatr Gymraeg heddiw. Darlun diddorol iawn o hanes pump o theatrau bychain a gawn yn y pum erthygl arall, sef Aberdâr ac Abercynon, Abertawe, Theatr y Gegin Cricieth, Theatr Fach Llangefni a Theatr Felinfach. Y mae pob erthygl yn rhoi hanes y dramâu oedd yn cael eu llwyfannu a chawn ddarlun o lwyddiant y cwmnïau, ac enwau aelodau’r gymdeithas sydd yn y byd proffesiynol heddiw (cofier bod y llwyfan amatur wedi bod yn fan cychwyn i amryw o actorion a dramodwyr), ond yn bwysicach enwir yr arweinwyr a’r actorion a roddai oriau di-ben-draw i’r achos. Yr oedd nodweddion gwahanol i bob theatr. Theatr Abertawe yn ysgogi awduron, dramodwyr a chyfieithwyr, ac enwir rhai megis Gary Nicholas ac Urien William ymysg eraill. Roedd Theatr Cricieth yn arbrofi ac enw Wil Sam yn amlwg, a dylanwad y Theatr Abswrd ar ei doreth o gynyrchiadau. Yr oedd gan Theatr Felinfach fantais o’r dechrau, gan iddi gael ei sefydlu mewn ‘ardal ddiwylliedig, sy’n parchu annibyniaeth barn ac ymlyniad wrth fro a theulu’. Yn ogystal cafodd y theatr hon gefnogaeth Adran Addysg y Sir, gan y cafwyd trefnydd drama yng Ngheredigion – sef Mr Alwyn Jones – ac yr oedd drama yn bwysig fel cyfrwng addysg. Mae enwau fel Mary Lewis a Gwyn Hughes Jones, ac yn ddiweddarach Euros Lewis, yn amlwg yn y bwrlwm o weithgareddau a fu, ac sy'n dal i fod, yn Theatr Felinfach. Dyma wir theatr gymunedol. I grynhoi, mae’r gyfrol hon yn werthfawr iawn i ni’r Cymry, gan fod yn ddiddorol ac yn gynhwysfawr. Gobeithio’n fawr y cawn gyfrol eto sy’n rhoi hanes rhagor o gymdeithasau amatur – mae rhai yn parhau o hyd!