Band yr Hendra, Wmpa-Wmpa!

A collection of six humorous and satirical stories about the misfortunes of the leader and members of a village band in north-west Wales and the rivalry between them and the members of a neighbouring band.

Review :
Bûm yn ddigon ffodus i gael fy nghodi ar aelwyd lle’r oedd y cwpwrdd llyfrau yn cael lle o barch. Ac ni wnaf fyth anghofio’r profiad, a minnau yn fy arddegau cynnar, o dynnu o blith y llyfrgell deuluol, yn gwbl ar hap, Storïau’r Henllys Fawr gan W. J. Gruffydd. Hwn oedd y tro cyntaf erioed i mi chwerthin yn uchel wrth ddarllen cyfrol. Ac fe wnes i ail-fyw’r profiad hwnnw wrth ddarllen Band yr Hendra, Wmpa-Wmpa!. Darllenais gyfrol Geraint Jones, a enillodd y gystadleuaeth am gyfrol o storïau doniol, cyfoes i oedolion yn Eisteddfod Maldwyn, ar lan y môr tra oeddwn ar fy ngwyliau yng Ngwlad Groeg. A synnwn i ddim nad oedd y dwsinau o Atheniaid, ynghyd â’r John-Bwliaid Seisnig tatŵ-aidd yn Agistri, yn meddwl fod y dyn bach moel a chwerthinai yn eu canol yn gwbl wallgof. Ac yn ystod y teirawr a gymerodd i mi ddarllen y chwe stori, yr oeddwn i’n gwbl wallgof. Dyma i chi hiwmor Cymraeg ar ei orau. Ni fyddai’r gyfrol wedi llwyddo mewn unrhyw iaith arall. Fe’i hysgrifennwyd gan Gymro am Gymry. Creodd sefyllfaoedd a chymeriadau credadwy. A’r iaith. Dyma i chi’r Gymraeg ‘yn ei dillad gwaith’. Cymraeg cyhyrog, llithrig gyda’r geiriau'n tasgu allan o’r tudalennau. Cymraeg rhywiog ac ystwyth gydag ymadroddion a achosodd i mi biffian chwerthin droeon. Ond y cymeriadu piau hi. Ym Morlais Mortimer Humphreys mae Geraint Jones wedi creu gwrtharwr sy’n gyfuniad o Ifas y Tryc ac Arthur Picton. Ysgrifennu campus wnaeth greu Ifas ac Arthur, ac ysgrifennu campus sydd wedi creu Morlais a’i fêts a’i elynion. Dyma i chi gyfres o storïau sy’n sgrechian am gael eu ffilmio. Y cythraul pêl-droed wnaeth esgor ar Midffîld, a’r cythraul bandiau sy’n gnewyllyn i’r gyfrol hon. Mae’r storïau'n gynnyrch un sy’n gwybod ei bwnc o alpha i omega. Drwyddi draw mae’r gyfeiriadaeth gerddorol, farddol ac ysgrythurol yn syfrdanu rhywun. Wn i ddim pryd gefais i fy nifyrru gymaint gan awdur doniol Cymraeg. Yn ei feirniadaeth cyfeiria Harri Parri at feistrolaeth ryfeddol yr awdur ar iaith ynghyd â’i ddyfeisgarwch i greu sefyllfaoedd gwirioneddol gomig. Cytunaf yn llwyr, ac mae’r fath ganmoliaeth gan un sydd ei hun yn feistr ar y genre doniol yn dweud llawer mwy nag y galla i ei fynegi. Mae’r Hendref Excelsior Temperance Band yn llawn haeddu bod ar yr un cae, yn llythrennol, â thîm pêl-droed Bryncoch. Ac mae’n anodd meddwl am ganmoliaeth well na hynna.