Cyfres Dal y Gannwyll: Mewn Carchar Tywyll Du

The fascinating autobiography of a retired prison Governor from Llandyfrïog in the Teifi valley, who served for a period of 35 years in six prisons in Wales and England, taking responsibility for some of Britain's most dangerous offenders in Dartmoor. 17 black-and-white photographs.

Review :
Bob tro y bûm yng ngharchar, un mater oedd yn benbleth barhaol i mi. Pam fyddai unrhyw un yn dewis bod yng ngharchar? Cael eu dal yno roedd pob carcharor, ac roedd ym mhob un ysfa iach i ddianc, ond dewis bod yno oedd y sgriws. Hunangofiant sgriw yw Mewn Carchar Tywyll Du. Petai hwn yn llyfr Saesneg gan Sais, mae’n gwestiwn gen i a fyddwn wedi codi’r clawr o gwbl. Ond gan mai llyfr Cymraeg a sgrifennwyd gan greadur o Landyfriog ydoedd, mi dybiais y cawn rhyw oleuni ar y mater pam y byddai crwt o gefn gwlad Ceredigion eisiau gwasanaethu yng ngharchardai enwocaf Prydain. Dyma’r llyfr cyntaf i mi ei ddarllen yng nghyfres ddiddorol Gwasg Carreg Gwalch – Cyfres Dal y Gannwyll - sydd yn amcanu at daflu peth golau ar y tywyll a’r dirgel, gyda Lyn Ebenezer yn olygydd arni. I ddod mae cyfrol ar hanes y mudiad Gweriniaethol, yr ymgyrch losgi tai haf, UFOs yn Nyffryn Nantlle, ac achosion o golli bywydau dan amgylchiadau amheus. Cyfres sy’n debyg o gydio, ac maent yn llyfrau byr y gallwch eu darllen ar un eisteddiad – llyfrau poced delfrydol. A ddeuthum yn nes at ddeall seicoleg sgriw? Do, ar un ystyr. Moel yw arddull yr awdur, ac er bod ganddo doreth o storïau, nid yw’n mynd i hwyl yn eu hadrodd – eu dweud y mae, yn ddiaddurn, tebyg i blismon yn rhoi tystiolaeth mewn doc. Aml i waith byddwn wedi gwerthfawrogi dipyn mwy o gig ar yr asgwrn i gael cnoi yn iawn arno. Ond gynifer yw’r straeon a’r profiadau, byddai wedi bod yn llyfr ddwywaith y maint o wneud hynny. Ni ddeuthum i adnabod y person, D. Morris Lewis, yn dda iawn. Byr ac anaml yw’r cyffyrddiadau personol yma. Efallai fod hynny’n rhan o hyfforddiant swyddog carchar. Er hynny, daw barn yr awdur am y gyfundrefn garchar a chyfraith a threfn i’r wyneb, ac nid yw’n ofni ei lleisio. Cryfder y llyfr yw’r toreth profiad sydd wedi ei groniclo ynddo. Ceir bedydd tân y swyddog ifanc, y modd y tyfodd mewn profiad, a’r amryfal garchardai y bu’n gweithio ynddynt. Ceir hanesion yr adar brith i gyd, o Gymry cefn gwlad i Ian Brady ei hun. Gan i’r awdur gael 35 mlynedd yn y gwaith, o 1937 i 1971, gwelodd newidiadau aruthrol yn y drefn, ac mae’n amau ai newid er gwell oeddynt. Bu’n dyst i fwy nag un dienyddiad mewn carchar, ac mae’n holi ar ddiwedd y llyfr a ydym yn genedl ddigon gwâr a Christnogol i beidio ag adfer crogi. Er yr holl oddefgarwch diweddar a welwyd yn y system gosbi, difrifoli mae’r troseddau a gwaethygu mae cyflwr carchardai. Mae gen i lawer o gydymdeimlad â safbwynt yr awdur ar sawl mater. Er ein dulliau modern, yr ydym eto i ddysgu sut y mae cadw cyd-ddyn dan glo mewn modd gwâr. Mae yma hefyd olwg go syfrdanol ar sut mae’r system ethol a gweinyddu swyddogion yn gweithio. Diolch i’r awdur am gofnodi stori sy’n ddieithr i’r Gymraeg, ac i Wasg Carreg Gwalch am ei chyhoeddi. Wedi dod i ddiwedd y llyfr, anadlais awyr iach, edrychais ar yr awyr, sawrais y glaswellt, a diolch i’r nefoedd ’mod i’n rhydd.