Cân dros Gymru

The story of Dafydd Iwan, one of Wales's most popular and successful protest singers for over 40 years, following his life on stage from childhood in Brynaman and youth in Llanuwchllyn to a full and busy life of singing and campaigning for causes in Wales and abroad. 42 black-and-white photographs.

Review :
Dim ond pobl efo bywydau prysur sy’n ysgrifennu eu hunangofiant yn 37 oed, felly wrth i’r bobl hynny dynnu tua’r trigain, mae galw am gyfrol arall. Dafydd Iwan oedd y cyntaf yng Nghyfres y Cewri, Gwasg Gwynedd, ymhell bell yn ôl ym 1981, ond mae’r gyfrol ddiweddaraf hon, Cân Dros Gymru, yn rhoi inni weddill yr hanes. Dywedir yn y rhagair mai ‘stori Dafydd Iwan y canwr’ a geir yma, ond dadlennir tipyn mwy na hynny. Rhennir y gyfrol fesul degawdau o’r chwedegau i’r nawdegau. Mae’n darllen yn rhwydd ac yn ddifyr, ac erbyn diwedd Gŵyl San Steffan, ro’n i wedi llowcio’r llyfr hwn a gefais yn fy hosan Nadolig. Roedd yna bethau ar goll yn y llyfr cyntaf, ac mae’n manylu arnynt yn y llyfr hwn. Cawn fwy o fanylion am hanes y llanc 17 oed yng Ngwersyll Glan-Llyn yn canu Folk’s Fun efo’i gitâr rad cyn penderfynu y gallai gyfieithu’r geiriau i’r Gymraeg. Ceir hanner dwsin o dudalennau am ‘y gân gyntaf’, a bonws annisgwyl yw cael geiriau tua dwsin o’r caneuon ar gof a chadw. Mae llawer o hanes helynt yr Arwisgo yma, sy’n hen hanes erbyn hyn, a’r ffwdan ynglŷn â’r gân Carlo, ond mae’n dda cael yr hanes o enau’r dyn ei hun a phytiau difyr o’r Caernarvon and Denbigh sy’n rhoi blas inni o awyrgylch wleidyddol y dydd. Ar y pegwn arall, ceir dwyster yr hanes am I.B. Griffith yn pledio ar Dafydd Iwan i beidio â chanu ‘Yno yr wylodd Efe’ am y rhai laddwyd yn gosod bom yn llwybr y trên brenhinol, ond ei chanu a wnaeth ym Mhafiliwn Eisteddfod Genedlaethol y Fflint. Mae’n un o’i ganeuon mwyaf ingol. Yr hyn sy’n gwneud pob hunangofiant yn wirioneddol ddifyr yw faint mae’r awdur yn fodlon ei ddatgelu am ei fywyd ef ei hun, a nodwedd y gyfrol hon yw ei gonestrwydd. Nid pawb sy'n gallu bod mor agored â hyn am ei fywyd personol ond, o lwyddo, mae’r cofiant yn golygu cymaint mwy. Mae’n sôn am hiraeth yn ei lethu pan oedd yn fyfyriwr ifanc yng Nghaerdydd, a’i duedd i feichio crio yn ddilywodraeth. Mae’n ceisio dadansoddi’r tristwch hwn, a chawn gip ar bersonoliaeth tipyn mwy cymhleth na’r disgwyl. Gyda’r un gonestrwydd y mae’n trafod dyddiau tywyll canol yr wythdegau – y baich nid yn unig o golli sawl etholiad ond o golli ei rieni ac o fyw drwy ysgariad. Rhoddodd y gorau i bregethu o bulpudau a daeth yn agos iawn at gael toriad yn ei iechyd. Bu raid iddo fynd trwy’r profiadau hyn tra oedd yn dal i fod yn ffigwr hynod gyhoeddus fel gwleidydd ac fel canwr. Mae tristwch y cyfnod yn cael ei adlewyrchu yng ngwleidyddiaeth y dydd – Thatcher, Rhyfel y Malvinas, Streic y Glowyr, ac ati, felly mae’n gofnod hanesyddol yn ogystal. Daw haul ar fryn yn ddiweddarach gydag ail briodas a magu teulu newydd, ond ni fu’r cyfnod hwnnw yn ddigwmwl gan i’w blentyn bach ddioddef salwch difrifol a threulio cyfnod mewn ysbyty. Ond nodwedd amlycaf Dafydd Iwan, fel canwr ac fel gwleidydd, yw meddu ar ffynhonnell o obaith mawr, ac mae’r gobaith hwn yn pefrio drwy’r llyfr. Ceir hanesion teithio tramor a chawn flas o beth yw ystyr bod ‘ar y ffordd’ fel canwr. Cyfrol yw hon fydd yn hynod boblogaidd ymysg pob math o bobl wahanol yng Nghymru. Roedd angen ei sgwennu, ac rwy’n falch i’r awdur gael y cyfle yng nghanol ei fywyd prysur i wneud hynny. Ynghyd â’r stori, mae casgliad arbennig o ddifyr o luniau o albwm y bardd, a hwnnw'n gasgliad sy’n gwneud y stori'n gyflawn. Peidiwch â synnu ychwaith os bydd cyfrol arall o hanes ei fywyd yn ymddangos ymhen ugain mlynedd arall!