Cydio Mewn Cwilsyn

The fictional diary of Elizabeth Prys, Gerddi Bluog, daughter-in- law of the Archdeacon Edmwnd Prys, between 1617 and 1623, together with meditations on the influence of places and people on the author's life and writings. 10 black-and-white illustrations.

Review :
Yn wahanol i’r broliant, ni fyddwn yn galw hon yn glasur o nofel, nac yn nofelig, na hyd yn oed yn stori fer hir. Ysgrif hanesyddol, ddychmygus, ramantus efallai, yw’r disgrifiad sy’n dod i’r meddwl wrth gloriannu cynnwys Cydio Mewn Cwilsyn. Serch hynny, ni ddylai rhyw gategoreiddio mympwyol ar fy rhan i ddibrisio gwerth y gyfrol. O’i bath, mae hi’n glasur. Dwy ran sydd i’r llyfr hwn. Y rhan gyntaf yw darn o ffuglen hanesyddol ar ffurf dyddiadur a luniwyd gan Elizabeth Prys, y Gerddi Bluog, merch-yng-nghyfraith Edmwnd Prys, cyfieithydd y Salmau yn yr 17eg ganrif; a’r ail ran yw casgliad o ysgrifau sy’n trafod gwahanol agweddau ar hanes cwmwd Ardudwy a dylanwadau teuluol a llenyddol ar yr awdures. Yn wir, yn ei hanfod, rhyw salm i Ardudwy yw’r llyfr hwn o’i ddechrau i’w ddiwedd, ac os bu bro erioed a haeddai ganiad o’r fath, Ardudwy yw honno. I’r neb sy’n gyfarwydd â’r ardal swynol, neilltuedig hon, ac sy’n ymddiddori yng nghyfoeth ei chysylltiadau hanesyddol a llenyddol, bydd darllen y gyfrol hon yn bleser digymysg. Yn hanner can tudalen cofnodion Elizabeth Prys y mae Rhiannon Davies Jones wedi llwyddo i beintio darlun byw ac argyhoeddiadol o’r hyn y gwyddom am Ardudwy a buchedd ei huchelwyr a’i heglwyswyr yn yr ail ganrif ar bymtheg. Rhaid edmygu’r ffordd ddiymdrech y mae’r awdures yn llwyddo i gyflwyno holl gymhlethdodau cysylltiadau teuluol y cwmwd gan osod yr enwogion yn eu cyd-destun cymdeithasol, diwylliannol ac economaidd. Cryn gamp yw cyflwyno ffeithiau hanesyddol mewn ffuglen, ac oni bai fod yr awdur yn meddu ar y grefft angenrheidiol, gall y broses fynd yn fwrn i’r darllenydd; rhinwedd Cydio Mewn Cwilsyn yw ei fod yn cyflwyno cymaint o fewn cyn lleied o destun, a hynny heb ein diflasu am eiliad. Dychrynais braidd, serch hynny, wrth weld cyfeiriad at borthladd Porthmadog yn 1617 (t.33), ond rwy’n cymryd mai amryfusedd golygyddol yn hytrach nag anwybodaeth hanesyddol sy’n gyfrifol am hynny. Digon diddigwydd a di-ffrwt yw’r stori ei hun ar sawl gwedd, ond mewn un o’i hysgrifau yn ail hanner y gyfrol y mae'r awdures yn cyfeirio at ddylanwad storïau 'nid anorffenedig ond di-orffenedig a di-bendraw' ar ei gwaith, a hwyrach y gellir edrych ar y pytiau dyddiadurol hyn fel adlewyrchiad o stori ddi-orffenedig fwy. Darlun rhamantus ar y naw a geir yma, ond hawdd deall pam bod ardal mor hardd a hudolus yn esgor ar ramant o’r fath – rhamant a ategir gan y ffotograff trawiadol ar y clawr. Trist eleni oedd clywed am ergyd bellach i Gymreictod Ardudwy wrth gau’r maes awyr yn Llanbedr a’r goblygiadau pellgyrhaeddol i gyflogaeth yn yr ardal. Mor hawdd y gallai’r cwbl ddiflannu dros gof. Mae cyfrolau fel Cydio Mewn Cwilsyn yn amhrisiadwy rhag i dywod amser guddio cof y genedl fel y bu tywod y twyni yn bygwth cuddio bedd Bardd Mochras yn Llandanwg tan yn gymharol ddiweddar.