Llyfr yng Nghymru, Y / Welsh Book Studies (3)

Issue number 3 of an interesting bilingual journal comprising two Welsh and two English articles discussing topics relating to the book publishing industry in Wales, past, present and future by David Stoker, Rhiannon Lloyd, Jane Del-Pizzo, Gwilym Huws, Catrin Vaughan Huws and D. Hywel E. Roberts.

Review :
Y mae llawer wedi gweld eisiau Cylchgrawn Cymdeithas Lyfryddol Cymru, y JWBS o barchus goffadwriaeth, a fu’n gyfrwng tros gynifer o flynyddoedd i gyhoeddi ymchwil i hanes llyfrgelloedd, argraffu a chyhoeddi yng Nghymru ac i hynt rhai llyfrau a chylchgronau penodol. Dihoenodd a marw, nid yn gymaint oherwydd diffyg diddordeb darllenwyr ond oherwydd prinder ymchwilwyr a chyfranwyr. Trodd y rhod erbyn hyn, a gwych o beth yw gweld tri sefydliad cenedlaethol – Cyngor Llyfrau Cymru, Llyfrgell Genedlaethol Cymru a Phrifysgol Cymru Aberystwyth, trwy ei hadran Astudiaethau Gwybodaeth a Llyfrgellyddiaeth – yn dod at ei gilydd i ffurfio Canolfan y Llyfr gyda’r bwriad o hybu diddordeb yn y llyfr, a’r tri chorff hyn yn cynnig bob un ei arbenigrwydd ei hun i’r gweithgarwch. Y mae cylchgrawn y Ganolfan yn lletach ei faes na’r hen Gylchgrawn ac yn cynnig astudiaethau ar arwyddocâd a swyddogaeth gyfoes y llyfr yn ogystal ag ar hanes llyfrau a llyfrgelloedd. Y mae pedair erthygl y rhifyn cyfredol yn enghreifftio’n deg y ddwy agwedd yma. Y mae tair erthygl yn ymdrin â materion cwbl gyfoes sydd ar ganol priffordd yr ymdrechion i hybu darllenwyr Cymraeg. Trefnydd a chydlynydd ‘Blwyddyn Darllen Cenedlaethol Cymru, 1998-99’ oedd Rhiannon Lloyd ac yma rhydd arolwg o waith y flwyddyn, a ddenodd gefnogaeth eang gan y Llywodraeth, athrawon a llyfrgellwyr, yn ogystal â chan gwmnïau preifat, a hefyd o’r hyn y llwyddwyd i’w gyflawni, oherwydd i’r rhai nad oeddent yn rhan o’r gweithgarwch hwn gallai ymddangos, efallai, yn annelwig ac arwynebol. Hanes yw hyn oll, wrth gwrs, ond nodyn calonogol yr erthygl yw fod llawer agwedd ar y cynllun wedi gwreiddio a bod y rheini’n gosod her ‘cynnal y fflam’ o’n blaen. Erthygl fwy technegol, ond eto’n trafod agwedd ganolog ar ddarllen Cymraeg, yw un Jane Del-Pizzo a Gwilym Huws sy’n trafod (yn Saesneg) ddarpariaeth deunydd darllen Cymraeg mewn llyfrgelloedd cyhoeddus. Mae’n batrwm o drafodaeth eglur a threfnus sy’n disgrifio natur a chasgliadau arolwg a gomisiynwyd gan Ganolfan y Llyfr ac a wnaed yn 1999. Y pennaf o’r casgliadau hyn yw fod gan lyfrgelloedd cyhoeddus le cwbl allweddol yn y gwaith o lywio natur y ddarpariaeth yn y siopau ac felly yn yr hyn sy’n cael ei gyhoeddi. Gellid disgwyl y bydd pob llyfrgellydd, ac yn arbennig aelodau pob awdurdod llyfrgell leol, yn pori ac yn myfyrio yn yr adroddiad gwerthfawr hwn. Ymchwil i fater cyfoes o gynhennus sydd gan Catrin Vaughan Huws a D. Hywel E. Roberts yn eu herthygl hwy, sef ‘Addasu, cyfaddasu a chyhoeddi yn y Gymraeg 1965-1995’. Dônt i’r casgliad fod y gweithgarwch hwn, at ei gilydd, yn llesol, yn arbennig ym maes llenyddiaeth blant, ond bod yn rhaid bod yn wyliadwrus rhag i gyfieithu a chyfaddasu lesteirio meithrin awduron gwreiddiol. Bwrw golwg yn ôl a wna David Stoker mewn astudiaeth sy’n disgrifio gwaith Browne Willis yn paratoi ei arolygon o eglwysi cadeiriol Cymru yn y ddeunawfed ganrif, yn fwyaf arbennig Tyddewi a Llandaf. Byddai’n amhosibl crynhoi’r erthygl fanwl ond hynod ddifyr hon ond mae’n dangos nad problem ddiweddar ydyw i gyhoeddwyr ac argraffwyr orfod dygymod ag awdur sy’n cyflwyno copi hanner-pob ac yn mynnu ei ddiwygio bob gafael! Ni ddylai ymgolli yn yr erthyglau rwystro’r darllenydd rhag troi at adran fer y Nodiadau sydd yn y cylchgrawn oherwydd mae’r cipolwg a roddir ar yr ymchwil i’r fasnach lyfrau yn ddadlennol ac yn dra pherthnasol i bwy bynnag sydd am ddeall cyfyngiadau cyhoeddi a masnachu llyfrau Cymraeg yn y Gymru sydd ohoni. Y mae’r astudiaethau hyn yn brawf sicr fod bywiogrwydd mawr ym myd llyfrau yng Nghymru heddiw. Y mae llawer o hynny’n tarddu o weithgarwch adran Astudiaethau Gwybodaeth a Llyfrgellyddiaeth Prifysgol Cymru Aberystwyth – gwyn fyd na bai pob adran yn ein prifysgol mor ymrwymedig i fuddiannau Cymru yn eu hymchwil – ond yn fwy na hynny, mae’r cylchgrawn hwn yn tystio’n eglur mor ffodus ydym fod gennym y sefydliadau cenedlaethol angenrheidiol hyn sy’n dewis cydweithio â’i gilydd er lles y wedd hon ar ein diwylliant. Dywedwn i fod y weledigaeth sydd y tu ôl i’r Ganolfan, a bod y moddion ar gael i’w gwireddu, yn unigryw i Gymru. Llongyfarchiadau i Ganolfan y Llyfr ar ei chylchgrawn newydd, sy’n haeddu cefnogaeth pawb, boent yn haneswyr, yn ddarllenwyr neu’n ddarparwyr, sy’n ymwneud â llyfrau yng Nghymru.