About the Book
A fascinating record of Welsh traditions by Evan Jones (1850-1928), Ty'n-y-pant, Llanwrtyd, Powys.
Table of Contents:
Map
Rhagair
Fy Hynafiaid
Caru, Priodi, Geni a Chladdu
Amaethu
Llofruddiaethau Cantref Buallt
Hen Gymeriadau Llanwrtyd a'r Cylch
Gaeaf Caled, Haf Gwlyb, Llif Mawr
Arferion a Gorchwylion y Cartref
Amser i Bob Peth
Cymdeithasfa'r Gorwydd
Hen Chwaraeon a Gwrolgampau Cantref Buallt
Annibyniaeth Gynnar a Diwygiadau
Rhai Nodweddion Eglwysig
Arferion y Wlad
Cerddi
Yr Hen Adeiladau
Ofergoelion
Doethineb Llafar
Geirfa Cryno
Mynegai Cryno
Review :
Os trowch ir gorllewin yn Llanfair-ym-Muallt a dilyn yr A483 drwy Gefn-y-bedd ar Garth a Beulah ymlaen i Lanwrtyd, bydd Epynt yn orwel hir a llwyd draw ar y llaw chwith. Ar hyd y llethrau yno, rhed Cefn Llwydlo, hen ffordd y porthmyn. Ond o ddechrau yn y Bontnewydd ar Wy, a dilyn yr heol gefn dros dopiau Llanafan Fawr a Throedrhiwdalar, ceir gweld y tu hwnt i Epynt, lawr ir Bannau, a draw ir Mynydd Du. Tir mwy garw syn codi ir gogledd, a dwy ffordd gul yn arwain i fyny drwy Abergwesyn i eangderau Elenydd a Soar y Mynydd. Yn l ar lawr gwlad, ryw ddwy filltir cyn Llanwrtyd ac wrth ochr y ffordd Rufeinig, saif llwyn o goed a blannwyd gan Evan Jones o flaen ei gartref, tyddyn Tyn-y-pant. Plannodd yr hen bobl lawer o goed, meddai, ac yr oeddynt yn bur hoff or gwaith hwn. Hen air a glywid yn aml ganddynt oedd, Gorau etifedd, pren plan. Mae dyn yn plannu pren afalau iddoi hun a phren pr iw fab. Yng Nghantref Buallt y bu Evan Jones gydol ei oes, yn amaethu, yn magu teulu, ac yn anad dim yn ystyried hanes longue dure yr ardal lle bu cymaint o dramwyo gynt gan lengoedd Rhufain, y saint, y porthmyn, y diwygwyr, merched y gerddi, gwyr y rheilffordd, ac ymbleserwyr y ffynhonnau. Er ei fod yn darllen yn helaeth ac yn eang, y cynefin hwn oedd ei fwynglawdd pennaf. Ymri i ddisgrifio a rhestru a mesur a dosbarthu pob dim a oedd o fewn cyrraedd iddo ac fe ddaeth hynnyn arfer ac yn ddisgyblaeth oes. Mae ei nodiadau yn llenwi rhyw fil o lyfrynnau ysgol a phapurau eraill. Ni phoenid ef ryw lawer gan ysfa i gyhoeddi ei waith, ond fel yr eglura golygydd y gyfrol, cafodd y doyen of Welsh peasant historians dipyn o sylw gan aelodaur Ysgolion Gwyliau Haf nodedig a gynhelid yn Llanwrtyd o 1919 hyd 1933. Ci gyfle i ddarlithio yma a thraw, a chyhoeddi Doethineb Llafar (1925). Ci ei werthfawrogi gan ddysgedigion ac arbenigwyr ar gyfrif ei gof eithriadol, ei wybodaeth ddofn ai gasgliad rhyfeddol o greiriau (gan gynnwys croesfaen Cristnogol or wythfed ganrif a ddaeth iw feddiant o Ben-lan-wen, Tirabad). Er mai brodor o Benllyn ywr Parchedig Herbert Hughes, golygydd y gyfrol, maen amlwg iddo gael ei gyfareddu gan y rhan gymharol ddieithr hon o Gymru. Ef yw awdur dwy gyfrol yn croniclo tynged ffermwyr Epynt yn 1940 pan feddiannwyd eu tir ai droin faes tanio. Eleni, bu cwmni drama Ffermwyr Ifainc Brycheiniog yn cofio drachefn sut y bu yn ddiwedd byd yma; ac mae Cwmni Troed-y-rhiw hwythau yn gweithio ar gynhyrchiad cymunedol Diwedd y Byd dan arweiniad Euros Lewis a dreuliodd ran oi blentyndod yn Llanwrtyd. Maer gyfrol am Evan Jones yn gyfrwng yr un mor rymus i ddod r ardal hon i sylwr Cymry Cymraeg. Bur golygydd yn ddiwyd iawn yn amgueddfa Sain Ffagan yn copo ac yn dethol y pethau a fyddai o ddiddordeb cyffredinol. Hepgorwyd llawer o ddeunyddiau am archaeoleg a cherddoriaeth, er enghraifft, a llwyth o restrau a manylion sydd wedi bod yn gloddfa wych ers blynyddoedd i arbenigwyr enwau lleoedd (fel Angharad Fychan), ac i dafodieithegwyr (megis Glyn E. Jones, Ann Jones a Gwenllan Awbery). Mae deunydd y 16 pennod wedii drefnun thematig dan is-benawdau, ynghyd geirfa, mynegai, mapiau, cerddi, lluniau a rhagair gwych syn hwylusor darllen ar mwynhad. Gwnaed peth twtio cynnil ar yr iaith ar orgraff, ond Cymraeg naturiol raenus Evan Jones sydd yma yn sicr, iaith fanwl gyfewin syn gwbl abl i drin pob pwnc dan haul sut a phryd i dorri brwyn pabwyr, pun ywr ffordd fwyaf bonheddig i gymryd trewlwch (snisin), sut brofiad oedd Diwygiad 1840, union hyd a lled a lleoliad piscina eglwys Llanddewi Abergwesyn, a rhinweddaur fydwraig leol honno a ddaethai mil o fabanod ir byd. Hwn, yn ddiau, yw Llyfr y Flwyddyn ym Mrycheiniog, ond mi fentraf y bydd croeso brwd iddo drwy Gymru. Marged Haycock Gellir defnyddio'r adolygiad hwn at bwrpas hybu, ond gofynnir i chi gynnwys y gydnabyddiaeth ganlynol: Adolygiad oddi ar www.gwales.com, trwy ganiatd Cyngor Llyfrau Cymru. It is possible to use this review for promotional purposes, but the following acknowledgment should be included: A review from www.gwales.com, with the permission of the Welsh Books Council -- Cyngor Llyfrau Cymru
