Cerddi Fan Hyn: Cerddi Sir Gâr

A rich and diverse collection of a hundred poems about Carmarthenshire, its castles and rich agricultural land, its busy towns and villages, its famous personalities and society, in both free and strict metres and in humorous and serious mood.

Review :
Sir ‘echreiddig’, chwedl yr hanesydd John Davies, fu sir Gâr erioed oherwydd ei bod yn ymgorffori cynifer o agweddau cyferbyniol ar y profiad Cymreig. Y mae pob pegwn o'r rhychwant hwnnw yma. Pob plaid, pob barn. Y maent mor niferus ag afonydd Llandybïe. Dyna sydd yn cyfrif, bid sicr, am amrywiaeth canlyniadau gwleidyddol y sir. Yn ystod chwarter olaf y ganrif ddiwethaf cynhyrchodd y sir hon aelodau seneddol Torïaidd, Sosialaidd a chenedlaetholgar. Y mae disgwyl felly i gyfrol o gerddi sydd yn defnyddio’r sir hon fel llwyfan iddi ei hun adlewyrchu’r natur echreiddig honno. Efallai mai Gwenallt a'i gwelodd hi orau yn ei soned ‘Sir Gaerfyrddin’. Dyma gerdd sydd yn codi uwchlaw plwyfoldeb, uwchlaw rhamantiaeth a sentimentaliaeth faldodus cynffon dimai. Hyd yn oed os ceir peth delfrydu ar gefn gwlad ynddi y mae’n soned sy’n llwyddo i ddisgrifio nid yn unig y croesi ffin rhwng Morgannwg a Sir Gaerfyrddin ond hefyd y croesi ffiniau eraill llawer pwysicach, ffiniau’r cof, a ffiniau cyfeillgarwch ac adnabyddiaeth. Ond er cystal yw soned Gwenallt, cyfrol braidd yn anghytbwys yw hon. Er ei bod hi’n cwmpasu’r sir yn ddaearyddol, gan gychwyn â cherddi cyffredinol am y sir, cyn troi at Lanelli ac anelu am Gaerfyrddin, mynd ar hyd yr arfordir, cyrraedd y ffin â Cheredigion a’i throi hi am y cyrion gogledd-ddwyreiniol a mynd i lawr Dyffryn Tywi a Chwm Gwendraeth a mynd yn ôl i Ddyffryn Aman a Chwm Gwendraeth, ni chafwyd yr un cysondeb wrth ddethol y cerddi. Y mae'r emynydd William Williams yma, fel y byddid yn ei ddisgwyl, ond un emyn yn unig a ddewiswyd ganddo, sef ‘Rwy’n edrych dros y bryniau pell’ lle y caiff ambell gwcw ddiweddar a ddaeth i nythu ar lan afon Tywi lawer mwy o lais. Y mae saith o gerddi Tudur Dylan, er enghraifft, yn ymddangos yma. Ceir llawer gormod o bwyslais ar gerddi diweddar sydd yn ymwneud mewn rhyw fodd neu'i gilydd â'r sir. Yr oedd hi'n anodd gweld bob amser pam y dewiswyd ambell gerdd a beth oedd y meini prawf. Y mae’r haid o adar dieithr sydd yma wedi eu cynnwys oherwydd bod ganddynt gerddi sydd yn ymwneud mewn rhyw fodd neu’i gilydd â'r sir. Ond pan gynhwysir bardd lleol nid yw’n sicr ai dewis ei gerddi gorau a wneir neu’r cerddi sydd yn gysylltiedig â’r fro arbennig honno. Ni cheir ychwaith fynegai, sydd yn dipyn o boen i’r neb 'sydd yn credu mewn trefn' ac a fyn ailymweld â hoff gerdd heb orfod palu trwy’r tri thudalen cynnwys. Fe geir ambell gamgymeriad y dylid wedi ei osgoi wrth olygu’r gyfrol, sy’n anfaddeuol mewn cyfrol o gerddi lle y gall pob gair greu cwlwm hud: cafwyd 'Pa gyfyd hiraeth' yn lle 'Pan gyfyd hiraeth' yn soned Gwenallt i ‘Golden Grove’ a ‘Gwenllian’ yn lle ‘Gwenllïan’ fel teitl ar gywydd Gerallt Lloyd Owen. Beirniadaeth arall ar y gyfrol yw fod gormod o feirdd diweddar ynddi. Y mae’n gyfrol sy’n ddiffygiol o ran ei hymwybod â hanes. Ar un olwg, felly, y mae’r golygydd wedi ein gwahodd i ymdrochi yn afon Tywi ond, ar y llaw arall, y mae dŵr yr afon mor fas fel na ellir ond suddo blaen bys troed ynddo.